FAMILIA KANISA LA NYUMBANI
NA NI
SHULE YA IMANI NA MAADILI
Utangulizi
Wapendwa Waumini,
Kaka na Dada katika Familia ya Mungu,
Na Watu Wote wenye mapenzi Mema,
TUMSIFU YESU KRISTU!
UTANGULIZI
1.1 Ujumbe wa Kwaresima 2019
Kama
ilivyo ada kila mwaka, sisi Maaskofu Katoliki hutoa ujumbe mahsusi
katika kipindi cha Kwaresima. Kila ujumbe huwa na dhamira maalum ya
kuzingatia, ili katika kujitafakari na kuamsha upya maisha yetu ya Imani
Katoliki na Maadili yake, tutambue zaidi na tukiri kwa
dhati jinsi hali
yetu ilivyo mbele ya Mungu ambaye ndiye chanzo cha utakatifu, na sisi
kama wadhambi tulio safarini kuelekea huo utakatifu. Hivyo basi, kwa
mwaka huu wa 2019 baada ya kuadhimisha miaka 150 ya Kanisa Katoliki
Tanzania mwaka jana 2018, tumeona ujumbe wa mwaka huu uzingatie dhamira
inayohusu familia zetu. Dhamira hii ni “Familia kama Kanisa la Nyumbani
na Shule ya Imani na Maadili”. Kwa mwaka huu basi, tutafakari kwa namna
gani hili lifanyike kwa kuzingatia kuwa Familia ya Kikristu ni Shule ya
Imani Katoliki na Maadili yake.
SURA YA KWANZA
FAMILIA NI MSINGI WA JAMII YA KIBINADAMU
1.1 Mwaka 2019 kuwa Mwaka wa Familia: Matunda ya Adhimisho la Jubilei, Miaka 150 ya Uinjilishaji
Kwa
kuzingatia hayo, sisi Baraza la Maaskofu Katoliki Tanzania, pamoja na
kuwa na dhamira hiyo, tumeuteua mwaka huu wa 2019 kuwa ni Mwaka wa
Familia, kama ishara na fursa ya kutafakari kwa undani zaidi matunda ya
adhimisho la Jubilei ya Miaka 150 ya Kanisa Katoliki Tanzania kama
Familia ya Mungu. Uamuzi huo unajengwa juu ya sababu kuu nne za msingi
kuhusu mwaka huu wa 2019.
Kwanza,ni
miaka ishirini na mitano tangu ilipoazimishwa Sinodi ya kwanza ya
Afrika, ambapo Kanisa lilikubaliana na mtazamo wa Kiafrika kuwa Kanisa
ni Familia ya Mungu. Kwa hivyo, kiimani na kijamii binadamu anakiri
kwamba familia ndiyo msingi wa jamii ya kibinadamu, na hivi kuijenga
familia imara ni kuwa na jamii na Kanisa imara. Mababa wa Kanisa
walielezea familia kuwa ni kiini cha kwanza na cha uhai wa jamii. Kama
tunavyosoma kutoka Ecclesia in Africa, “Kwa kuwa Muumba wa vitu vyote ameanzisha ushirika wa mume na mke kama asili na msingi wa jamii ya kibinadamu, familia ni kiini cha kwanza cha uhai wa jamii.” (Ecclesia in Africa no. 85).
Lakini Kwaresima hii tunaalikwa kutambua utume wa Familia kupitia
wanafamilia ambao wengi wao ni walei, kama Mababa wa Kanisa
wanavyotuambia kwenye Mtaguso wa Pili wa Vatikano: “Ni juu ya walei
,kutokana na wito wao, kutafuta ufalme wa Mungu wakiyashughulikia mambo
ya dunia na kuyaelekeza kadri ya Mungu. Wanaishi ulimwenguni, yaani
katika kazi zozote na shughuli za kidunia na katika mazingira ya kawaida
ya maisha ya kifamilia na ya kijamii, ambayo maisha yao
yamefungamanishwa nayo. Hapo wanaitwa na Mungu kusaidia kuutakatifuza
ulimwengu, kama kutoka kwa ndani, mithili ya chachu, katika kuyatimiza
majukumu yao wenyewe, wakiongozwa na roho ya kiinjili, na hivyo
wamdhihirishe Kristo kwa wengine, waking’aa hasa kwa ushuhuda wa maisha
yao, imani, matumaini na mapendo. Kwa hiyo yawahusu hao kwa namna ya
pekee kuyatangaza na kuyapanga mambo yote ya kidunia, ambayo
wamefungamana nayo, ili daima yafanyike na kukua kadri ya Kristo na kuwa
kwa sifa ya Muumba na Mkombozi”(Lumen Gentium no. 31). Ili hiki kitelezeke inabidi familia iwe imara kiimani na kimaadili.
Pili,
mwaka huu ni kumbukumbu ya miaka ishirini na tano tangu pale Umoja wa
Mataifa ulipotamka kuwa mwaka 1994 ni mwaka wa familia. Ni vema
tukanukuu maneno ya msingi kuhusu nia ya Umoja wa Mataifa kwa kutenga
mwaka huo kuwa ni mwaka wa familia.Umoja wa Mataifa ulitamka kwamba:
“Familia
inaunda kitengo cha msingi cha jamii na kwa hiyo inahitaji
kuhakikishiwa uangalizi maalum. Hivyo basi, ulinzi mpana kabisa
iwezekanavyo na msaada husika lazima vitolewe kwa familia zote ili nazo
ziweze kuchukua majukumu yake ndani ya jamii, kutokana na matakwa ya
Tamko la Ulimwengu la Haki za Binadamu, Tamko kuhusu Ustawi na Maendeleo
ya Kijamii, na Mkataba wa Kufutilia Mbali Namna Zote za Ubaguzi dhidi
ya Wanawake”[1].
Familia ni kitovu/kiini cha jamii (cell of the society)
na ni lazima ijengeke katika hadhi ya binadamu kadri ya hulka ya
binadamu iliyokusudiwa na Muumba, na sivyo inavyotafsiriwa bila kurejea
kwa Mungu.Hii ndiyo italeta umaana wa familia kuwa msingi wa jamii.
Mtakatifu Yohane Paulo wa Pili anathibitisha kuwa ukweli unaojikita
kwenye hulka upo kwenye jamii tayari kama wote tuko kwenye hulka
aliyoitengeneza Mungu kama wote tunakubaliana naye. “The splendour of
truth shines forth in all the works of the Creator and, in a special
way, in man, created in the image and likeness of God (cf. Gen 1:26). Truth enlightens man’s intelligence and shapes his freedom, leading him to know and love the Lord” (Veritatis Splendor page no.1).
Tatu, mwaka
huu pia ni mwaka wa Jubilei ya Miaka 50 tangu Halmashauri ya Walei ya
Kanisa Katoliki ilipoanzishwa mwaka 1969. Kwa kuwa Halmashauri ya Walei
katika ngazi zake zote inayo Kamati Ndogo inayohusika na Familia na
Malezi, ni haki na ni vema Dhamira ya Familia ikawa ndiyo kiini mwafaka
cha ujumbe wa Kwaresima kwa mwaka huu tunapoidhimisha Jubilei hiyo. Na
hasa kwa sababu zaidi ya asilimia 90 ya Waumini Wakatoliki ni walei
wanaotakatifuza malimwengu kupitia maisha ya kitume katika familia zao,
kama baba na mama, au babu na bibi, au mjomba na shangazi, au kaka na
dada, shemeji au binamu. (Gaudium et Spes, no. 43 / Lumen Gentium, no. 31, 33).
Nne,
mwaka huu pia ni adhmisho la mwaka wa Jubilei ya Dhahabu (Miaka 50)
tangu chama cha kitume kinachowaunganisha wanafunzi wote Wakatoliki
walioko sekondari; chama kinachojulikana kwa jina la Young Catholic Students,
au kwa kifupi YCS. Kwa kuwa vijana bado wako chini ya wazazi wao na
familia kwa upana wake kimalezi na kimakuzi, ni mwafaka basi
tukatafakari kwa namna gani familia zinaweza kuwa kweli shule za Imani
Katoliki na Maadili Yake kwa vijana hawa ambapo kwa sasa tunaona wengi;
idadi yao kitakwimu ni takribani zaidi ya milioni moja na laki saba
kidato cha kwanza hadi cha sita. Hiki chama cha kitume katika jubilei
yao ya miaka hamsini hatuna budi kama familia tutafakari upya
tuwaongezee malezi gani ili wawe raia wema zaidi, na hatimaye waweze
kuwa msingi katika ujenzi wa Ufalme wa Mungu hapa duniani na mbinguni.
1.2 Haja na Hoja ya Kuitafakari Familia
Leo
hii, baada ya neema, baraka na mwanga zaidi wa Jubilei ya miaka 150
kuhusu nini maana ya kuwa Mkristu; maana na utume wa Familia ya kikristu
ni vitu ambavyo haviwezi kuendelea kuchukuliwa juujuu tu; ni lazima
vitamkwe kwa dhati, vielezwe upya, vitetewe bila mashaka yoyote, na
wanafamilia wenyewe watoe ushuhuda kwa jamii nini maana ya familia, kuwa
ni Kanisa la nyumbani, na hivyo kuwa ni Shule ya imani na maadili.
Sababu
kuu ya kuwa na msimamo thabiti juu ya familia ni nini na ndoa na maana
halisi ya ndoa, ni kwa sababu leo hii kuna dhana potofu na hata nadharia
zisizo sahihi zinazolenga kuhalalisha vitendo vinavyopelekea
kutenganishwa kwa ndoa na familia.
Kutenganisha
huku kunatokana na dhana yenye maana potofu ya ndoa inayotolewa kwamba
ndoa ni maridhiano ya wawili bila kufungamanishwa na jinsia zao. Hii ni
maana potofu inayotetewa na baadhi ya jamii. Hii ni dhana iliyopotoka
kihulka (unnatural), kiimani na kimaadili. Imani Katoliki na maadili
yake inapingana kabisa na mtazamo wa namna hii, au hoja zinazoweza
kutokana na mtazamo kama huo.
Hii
ni kwa sababu Muumba wa vitu vyote ameisimika taasisi ya familia kwa
kuweka muungano wa kindoa kati ya mwanaume na mwanamke kuwa ndiyo chanzo
na msingi wa jumuiya ya kibinadamu, yaani familia.
Kwa
maana hiyo, familia ndiyo kiini cha kwanza cha uhai wa jamii. Siku zote
tutilie maanani kuwa katika mpango wake Mungu Muumba, mahali pa msingi
ambamo watu wanajifunza kuwa watu ni kwenye familia. Hii inamaanisha
kuwa ni katika familia ambamo kila mtoto kwanza anajifunza uwepo wa
Mungu, kumpenda Mungu huyu, kutenda yanayoendana na huyu Mungu na mtoto
huyu kutamani kuungana na Mungu huyu milele. Mtoto hupokea haya kutoka
kwa wazazi wake na walezi wake, yaani kutoka kwenye familia.
1.3 Changamoto Zinazoikabili Familia ya Sasa
Kazi
kubwa ya Kristo ilikuwa ni kumkomboa mwanadamu dhidi ya dhambi na
matokeo yake mabaya (Rej.Lk. 4:18-19; Lk. 5:20, 27-32). Kanisa kama
mwili wa fumbo wa Kristo linao wajibu wa msingi wa kuendeleza kazi ya
Kristo kwa wanadamu. Mahali pazuri pa kufanya kazi hiyo ni kupitia
familia ambapo mtu hupata uhai na malezi ya kiutu na kiroho.
Kwa
kuzingatia hali ya sasa na changamoto zake katika familia na ndoa
jitihada zozote za kuelimisha jamii juu ya mpango wa Mungu kwa kila
binadamu hapa duniani, lazima familia zetu zijipange kukabiliana na
changamoto zile zinazoukabiri ulimwengu wetu wa sasa katika karne ya
ishirini na moja na nchi yetu ya Tanzania ikiwemo. Changamoto hizo ni
kama vile:-
· Talaka,
· Ndoa za utotoni
· Uchumba sugu
· Ndoa za mitaala
· Kukosa uaminifu ndani ya ndoa
· Ndoa za kurithi wajane
· Ndoa za Jinsia moja
· Ndoa baada ya ndoa ya kwanza halali
· Ndoa zisizo na watoto
· Kubadili maumbile
Ø Familia za mzazi moja
Ø Familia zenye mchanganyiko wa Imani
Ø Familia zinayoishi katika mazingira magumu ya uchumi
Ø Familia zenye watoto walemavu
Ø Familia zisizo na mzazi hata mmoja
Ø Familia zisizoishi imani
Ø Familia zisizo na maadili
Ø Familia zilizopoteza uwezo wa kulea
Ø Familia zisizo na kipato.
Asili ya matatizo katika ndoa na familia ni pamoja na:-
1.3.1 Utamaduni na Mazingira.
Tunaishi
katika historia yenye mazoea, mila, desturi na mapokeo ya wazee wetu.
Iko sehemu ya utamaduni wetu isiyokubaliana na ukweli wa kimungu ambao
ni wa lazima katika kuishi ndoa safi na familia bora. Mpaka sasa katika
mazingira yetu zipo tamaduni zinazoruhusu talaka, ndoa za utotoni,
uchumba sugu, ndoa za mitaala, “nyumba ndogo”, ndoa za kurithi wajane,
ndoa za jinsia moja na ndoa baada ya ndoa ya kwanza halali.
Ni
jukumu la kila mkristu, ndani ya familia, kuchekecha utamaduni wake,
kwani kumekuwa na chenga zisizopita katika chujio la Kristo aliye Mwanga
wa maisha yetu.
1.3.2 Harakati za kila mmoja ambazo zinalenga moja kwa moja kuibomoa familia
Harakati
hizi zinatangaza na kupigia upatu uhuru usio wa kweli kwa mwanadamu.
Zinapotosha ukweli kwa kutenganisha ukweli wa maisha na ukweli wa asili
katika viumbe na maumbile yao. Maisha ya kiroho, maisha ya ndoa na
familia, yanakuwa ni jambo binafsi na la faragha bila kuhusisha jamii na
wala kumhusisha Mungu. Uhusiano wa mtu na jamii unahuishwa katika
sheria tu ambazo jamii inazitunga na kuzibadili mara kwa mara.
Matokeo
mabaya ya harakati hizi ni kukithiri kwa ubinafsi, kuenea na kuzagaa
kwa matukio yenye kuchochea waziwazi tamaa za ngono kati ya watu wa rika
zote. Wimbi kubwa la maisha huria, bila malengo wala kanuni na nidhamu
ya kukataa malengo mema.
Kuongezeka
kwa mifarakano ya ndani ya nafsi na hivyo mifarakano kati ya mtu na mtu
ndani na nje ya familia kunakoshuhudiwa na matatizo ya msongo wa
mawazo, hali ya kukata tamaa.
Harakati
hizi zimejaa kwa wengi, na pia mtazamo potofu kuhusiana na maadili
katika ndoa na familia. Na hivi mtu kufikia mahali kujiaminisha kwamba
maisha yanawezekana bila Mungu na bila utu.
Msimamo
huu haumwezeshi mtu kupokea na kudumisha tunu njema za maisha ya ndoa
na familia, ambazo kuasisi tunu hizo huzifanya ndoa na familia zifanyike
katika kweli na zidumu na kusitawi na kuzaa matunda.
Changamoto
za ndoa na familia kimsingi ni changamoto za kukubali na kupokea tunu
za maisha ya ndoa na familia. Tunahitaji kujihoji mbele ya Kristo juu ya
wito wa kuwa wavumilivu, wasamehevu, wenye kiasi na wenye subira Rej.
1Kor.13:1-8).
Tunahitaji
kujipima tena kama tunazithamini na kuvutiwa nazo zile heri nane
alizozitangaza Bwana wetu Yesu Kristo ambazo ni usafi wa moyo, upole,
unyenyekevu, upatanisho, kuudhiwa kwa ajili ya haki, kukubali
kushindwa/kudhulumiwa kwa sifa na utukufu wa Mungu (Mt.5:3-12).
Tunahitaji
kujithamini mbele ya Mungu, kuona thamani ya upendo wa Kristo kwetu na
wa yule aliyetupatia Kristo. Maana “Yeye asiyemwachilia Mwana wake
mwenyewe, bali alimtoa kwa ajili yetu sisi sote atakosaje kutukirimia na
mambo yote pamoja naye” (Rum.8:32). Hakuna anayeweza kututenga na
upendo wa Kristo (Rum.8:35-39).
Utatuzi
wa matatizo mengi katika ndoa unajikita kimsingi katika changamoto ya
kurudisha sura njema ya maagano kati ya Mungu na katika utakatifu kati
ya Kristo na Kanisa lake (Rej.Waefeso 5:21-25).
Wakristo
wenye ndoa na ni wazazi kwa njia ya ubatizo wao wanawajibika kutoa
mchango wao wa pekee kwa ajili ya kufafanua mafundisho na tunu za
kiinijli katika mazingira na tamaduni mbalimbali za leo ambamo kwazo
wanafamilia huishi maisha ya familia. Wanandoa kwa namna ya pekee
wamestahilishwa jukumu hilo kwa sababu ya karama yao na jukumu lao la
kisakramenti hasa sakramenti ya ndoa. Wanandoa kwa kuheshimu mpango wa
Mungu hubeba jukumu kuu la kuwa wazazi ambapo hukubaliana na wito wa
Mungu kuwaleta duniani watoto. Mungu huendeleza kazi yake ya uumbaji na
kuendeleza uhai wa kimwili na kiroho kwa kuwatumia wazazi. Hivi kukubali
kuwa mwanandoa ni kukubali jukumu la kuuweka uhai wa binadamu kuwa ni
jukumu la kimungu linalomtaka mtu amsikilize Mungu Muumbaji na anaye-
takatifuza.
1.4 Hali ya Familia katika Ulimwengu wa Leo
Katika
ulimwengu wa leo, familia hujikuta katika hali ambayo uhuru wa mtu
binafsi huonekana kuwa na nguvu kubwa katika kufanya maamuzi juu ya
maisha ya ndoa. Kwa watu wenye kufuata utamaduni huu huathiri tunu za
ndoa zinazotokana na Injili. Hulka ya binadamu na utu wa mwanandoa
huonekana kutenganishwa na kusudio la Mungu la kumuumba mwanadamu. Mungu
amemuumba mwanadamu kwa sura na mfano wake yaani ukutanapo na mwanadamu
kwa kutumia milango ya fahamu na akili unapaswa kuuona uwepo wa Mungu
aliye hai.
Ni dhairi ya kuwa leo hii ipo hali mbaya ya udhalilishaji wa tunu za msingi kama vile:-
– Maana isiyo ya sahihi ya kinadharia na kiutendaji kuhusu uhuru wa wote waliooana kwa kuhusiana wao kwa wao;
– Mawazo potofu kuhusu uhusiano wa mamlaka kati ya wazazi na watoto;
– Hali halisi ya matatizo ambayo kwayo familia hupata katika kurithisha tunu za familia
– Kuongezeka kwa idadi ya talaka
– Pigo la uharibifu wa mimba
– Utumiaji wa daima wa madawa ya kuua kizazi
– Kujitokeza dhairi mwelekeo wa fikra za uzuiaji wa mimba n.k.
Kwa hiyo maisha hayatambuliwi kama ni zawadi na baraka, bali kama ni hatari kuu ambayo inabidi kujihadhari nayo.
Hali
hii ndiyo imetufanya sisi Maaskofu wa Tanzania kuwaletea tafakari juu
ya familia ili Kanisa liweze kupambana na hali ya upotoshaji wa matumizi
ya uhuru binafsi juu ya ndoa na familia. Mwanadamu aliye nje ya mpango
wa Mungu juu ya ndoa na familia amesababisha uvunjivu wa mahusiano kati
ya mtu na Mungu na hata kati ya mtu na mtu kadri ya msemo wa Mt.
Augustino, mgongano wa hali ya mapendo ya kumpenda Mungu kiasi cha
kudharau nafsi na kupenda nafsi kiasi cha kumdharau Mungu (St. Augustine, De Civitate Dei, XIV, 28: CSEL, 40: II56-57).
Licha
ya mchango chanya wa utandawazi na mwingiliano wa tamanduni mbalimbali
mwanafamilia aliyelelewa na kujilea kwa kuheshimu mpango wa Mungu
amejikuta katika giza pale anapojikuta katika utamaduni ambapo mtu
anajipangia kila kitu juu ya ndoa na familia bila kumhusisha muumba
wake. Tuliwaona wana waisraeli na hata desturi za jamii mbalimbali siku
za nyuma walivyompa Mungu nafasi ya pekee katika kufanya maamuzi yao juu
ya ndoa na familia.
Hali
ya kumweka Mungu pembeni katika masuala yahusuyo ndoa na familia
inasababisha upotoshaji mkubwa juu ya maana ya ndoa na familia.
Kupotosha huku kumepelekea kuwa na baadhi ya watu kushindwa kujenga
mshikamano na Kristu aliye mkombozi pekee wa mwanadamu. Watu
wanaopotosha mpango wa Mungu juu ya ndoa na familia wanaweka mazingira
magumu kwa kazi ya Yesu Kristo na hata kusababisha utawala wa Yesu
Mfufuka usiwe bayana kwenye jamii. Yesu amekuja kuunda jamii inayotokana
na familia zinazoongozwa na Neno la Mungu ambalo ni chakula kiletacho
uzima wa milele kwa wanafamilia.
Ili
kurejesha uelewa sahihi na maisha sahihi ya wanandoa na wanafamilia
watu wote tunaalikwa na Huruma na Upendo wa Mungu unaotualika kuongoka.
Na hapa kitakachotupatia mwanga katika safari ya kuuelekea wongofu, ni
Maandiko Matakatifu, yaani Biblia Takatifu pamoja na nyaraka mbali mbali
za Mababa Watakatifu.
SURA YA PILI
2.0 FAMILIA KATIKA BIBLIA KWA UJUMLA
Kwa
kuwa chimbuko la Imani Katoliki ni Kristu Mfufuka, ambaye anaendelea
kuilea jamii ya kibinadamu kama Mkombozi pekee wa binadamu wote hatuna
budi kuyatumia Maandiko Matakatifu katika kuielewa familia. Yesu huyu
aliyezaliwa Nazareti katika jamii na familia ya Kiyahudi anaendelea
kuongea na binadamu kupitia maisha katika yeye, na kupitia Maandiko
Matakatifu, tunayoyapata kwenye Biblia Takatifu.
Turejee
baadhi ya sehemu za Maandiko Matakatifu na desturi za Kiyahudi ili
kujenga msingi na hoja ya kiimani kuhusu maana ya kuiona familia kuwa ni
shule ya Imani na maadili.
2.1 Nafasi ya Familia katika Agano la Kale
Uelewa
wote wa Kiyahudi juu ya maisha ya familia, uwe mzuri au mbaya
ulitegemea sana Maandiko Matakatifu hasa kitabu cha Mwanzo 1:26-28:
“Mungu
akasema, ‘Na tufanye mtu kwa mfano wetu, kwa sura yetu, wakatawale
samaki wa baharini, na ndege wa angani, na wanyama, na nchi yote pia, na
kila chenye kutambaa kitambaacho juu ya nchi.’ Mungu akaumba mtu kwa
mfano wake, kwa mfano wa Mungu alimwumba, mwanamume na mwanamke
aliwaumba. Mungu akawabarikia. Mungu akawaambia, ‘Zaeni, mkaongezeke,
mkaijaze nchi na kuitiisha, mkatawale samaki wa baharini na ndege wa
angani, na kila kiumbe chenye uhai kiendacho juu ya nchi’”.
Kadiri
ya Maandiko Matakatifu familia ni taasisi inayounganisha mwanaume na
mwanamke, na hawa ndiyo wanaoleta mwendelezo wa uhai wa binadamu wengine
na kuunda jamii ya kibindamu inayotawala dunia.
2.1 Nafasi ya Familia katika Agano la Kale
Wayahudi
walifurahia na kuheshimu familia, lakini hasa familia pana ilikuwa tunu
ya pekee. Kwa namna hii hakukuwa na nafasi ya walea pweke wala watu wa
jinsia moja kuoana kwa maana katika hali kama hizo kusingewezekana
kujenga familia yoyote.
Kupata
watoto wengi tangu mapema kulikuwa jambo muhimu na la baraka. Haya
ndiyo yanayofafanuliwa na Zaburi ya 127. Zaburi hii inasifia baraka ya
kupata watoto wengi mtu angali kijana maana angeliweza kusaidiwa nao
mapema, mathalani, kutetewa mahakamani. Mzazi aliruhusiwa kuwatumia
watoto wake wa kiume kama mashahidi wa upande wake. Ndipo tunaposoma, “Watoto
ni riziki kutoka kwa Mungu Mwenyezi, watoto ni tuzo lake kwetu sisi.
Watoto walio na nguvu ni kama mishale mikononi mwake askari. Heri mtu
aliye na mishale hiyo kwa wingi. Hatashindwa atakapokabiliana na adui
mahakamani” (Zab 127:3-5). Kwa namna hii inaeleweka kwa nini kuzaliwa kwa watoto kulikuwa matukio ya furaha kubwa ndani ya familia.
2.3 Maisha ya Ndoa kadiri ya Sheria ya Kiyahudi
Awali
ya yote, Wayahudi walilichukulia suala la kuoa na kuolewa kama amri ya
kimungu kwa sababu ya amri iliyotolewa wakati wa uumbaji. Mwa 1:28
ilieleweka kama uanzishwaji wa taasisi ya ndoa na maisha ya familia.
Hivi useja uliokuwa ukifanyika huko Qumran lilikuwa jambo la nadra sana.
Ni kwa sababu hiyo, Yesu na Paulo, hapo mbele, walipoeleza kwamba mtu
angeliweza kuacha kuoa au kuolewa kwa ajili ya ufalme wa Mungu,
waliwashtua Wayahudi wengi (rej. Mt 19:1-12, 1Kor 7:1-16. 25-35).
Kwa
kadiri ya uelewa wa Kiyahudi au wa kirabbi, maisha ya ndoa ndiyo
yalikuwa hali mujarabu kwa kila mwanaume na mwanamke. Ndipo, kwa
Wayahudi, mtu kuoa au kuolewa lilikuwa wajibu wa kidini. Wayahudi
walifundishana kwamba maisha ya familia ndiyo yalikuwa utimilifu wa utu.
Hata hivyo, aliyewajibika kuingia katika maisha ya ndoa alikuwa
mwanaume siyo mwanamke. Kwa mwanamke haikuwa lazima kuolewa isipokuwa
alishauriwa asiishi peke yake. Hivyo ndivyo ilivyotafsiriwa katika
Kitabu cha Mwanzo 1:28.
2.4 Jinsia ya wenye Kuoana
Je, wenye kuoana wawe watu wa jinsia zipi?
Mintarafu watu wa jinsia gani, Biblia nayo haina utata, ni mume na mke
yaani watu wawili wa jinsia tofauti. Hao ndiyo watu wanaoweza kuzaana na
kutimiza agizo la kuijaza dunia (Mwa 1:28). Matakwa ya Mungu ni watu
wawili wa jinsia mbili tofauti. Tena, watu wawili wakitofautiana jinsia
ndipo tunapoweza kusema mmoja anaoa na mwingine anaolewa.
Wanaume
wawili hatuwezi kusema mmoja anaoa na mwingine anaolewa mpaka mmoja
ahesabiwe kuwa mume na mwingine ageuzwe kuwa mke, jambo linalogeuza
maumbile aliyowatakia Mungu. Watu wa jinsia mmoja ni kama chanya na
chanya au hasi na hasi, hawawezi kutimilizana. Mwanamume na mwanamume
hawawezi kuwa mwili mmoja wala wanawake wawili hawawezi kuwa mwili
mmoja.
Marufuku ya Biblia ambayo hatuna mamlaka ya kuibadili imeandikwa katika Kitabu cha Mambo ya Walawi 18:22-24 hivi, “Kamwe
usilale na mwanamume mwenzio kama kwamba ni mwanamke. Hilo ni chukizo.
Kamwe usilale na mnyama ili usijitie unajisi, mwanamume au mwanamke
yeyote kamwe asifanye hivyo, kufanya hivyo ni upotovu. Msijitie najisi
kwa kufanya mambo hayo kwani kwa sababu ya mambo hayo nayafukuza
mataifa yaliyo mbele yenu kwa vile hufanya hayo na kujitia najisi.
Nchi yao ilitiwa najisi nami nikaiadhibu nayo ikawakataa wakazi wake.”
Hii
ndiyo kawaida ya neno la Mungu kwenda kimuhtasari.Kumbe, haikuwa lazima
kuorodhesha hapa kila aina ya dhambi.Maovu ya aina hii tunayosema yote
yanamedokezwa na kumaanishwa hapa.
Lakini,
kwa kuwa neno la Mungu linapokezana mafundisho, maovu ya sampuli hii,
yaani dhambi hizi, zimedokezwa na kukemewa kwa msimamo usioyumba siyo tu
katika Agano la Kale bali hata kwenye Agano Jipya.
Tunasoma, “Kwa
sababu walipomjua Mungu hawakumtukuza kama ndiye Mungu wala kumshukuru
bali walipotea katika uzushi wao, na mioyo yao yenye ujinga ikatiwa
giza. Wakjinena kuwa wenye hekima walipumbazika,wakaubadili utukufu wa
Mungu asiye na uharibifu kwa mfano wa sura ya binadamu aliye na
uharibifu, na ya ndege na ya wanyama na ya vitambaavyo. Kwa ajili ya
hayo, Mungu aliwaacha katika tamaa za mioyo yao waufuate uchafu, hata
wakavunjiana heshima miili yao. Kwa maana waliibadili kweli ya Mungu
kuwa uongo, wakakisujudia kiumbe na kukiabudu badala ya Muumba
anayehimidiwa milele. Amina.
“Hivyo
Mungu aliwaacha wafuate tamaa zao za aibu, hata wanawake wakibadili
matumizi ya asili kwa matumizi yasiyo ya asili, wanaume nao vivyo hivyo
waliyaacha matumizi ya mke, ya asili, wakawakiana tamaa, wanaume
wakiyatenda yasiyopasa, wakapata nafsini mwao malipo ya upotevu wao
yaliyo haki yao. Na kama walivyokataa kuwa na Mungu katika fahamu zao,
Mungu aliwaacha wafuate akili zao zisizofaa, wayafanye yasiyowapasa….
Wakijua sana hukumu ya haki ya Mungu ya kwamba wayatendao hayo wastahili
mauti, wanatenda hayo, wala si hivyo tu, bali wanakubaliana na
wayatendao” (Rum 1:21-28,32).
2.5 Nyumba ya Familia
Maisha
ya familia yaliwekewa makazi. Heshima ya familia ilikuwa pia kuwa na
nyumba, yaani makao. Basi, mintarafu mahali familia zilipoishi, zamani
hizo, familia nyingi za Kiyahudi ziliishi kwenye nyumba ndogo ambazo
kimsingi zilikuwa chumba kimoja tena kisichokuwa na dirisha (rej. Lk
15:8). Nyumba ilikuwa haifungwi; stoo peke yake ndiyo iliyokuwa
ikifungwa (rej. Mt 6:6). Usiku familia nzima ililala pamoja na
kujifunika shuka moja (rej. Lk 11:7). Kwa kuonesha uhai wa familia, taa
za majumbani mwa Wayahudi zilikuwa hazizimwi siku zote. Kuzimika kwa taa
hizo kulimaanisha kifo cha familia. Ilikuwa wajibu wa mama kutafuta
mafuta taa ya familia isizimike. (Mit 31:18).
2.6 Malezi ya watoto katika imani na maadili kwa Wayahudi
Katika
sehemu tuongelee kwa karibu zaidi jinsi Biblia inazungumzia makuzi ya
watoto wa Kiyahudi, malezi yao na kufundishwa kwao hata kuwa watu wa
imani na maadili stahiki. Tuanzie mwanzoni kabisa, yaani tuanzie tangu
kuzaliwa kwa watoto.
2.6.1 Masuala ya Kuzaliwa Mtoto
Mojawapo
ya furaha za familia ya Kiyahudi ilikuwa ni kupata uzao. Ndipo familia
za Kiyahudi zilifurahia sana ujauzito wa mama kwa sababu zilitambua
kwamba ujauzito ulikuwa ndiyo ishara ya Mungu kuwabariki na kuwajalia
kushiriki kazi ya uumbaji kwa ajili ya kuijaza dunia (rej. Mwa 1:27-28).
Lakini kwa kutokana na ufinyu wa elimu ya viumbe (biolojia), walikuwa
na miiko mingi waliyodhani inalinda ujauzito.
2.6.2 Siku ya Kuzaliwa Mtoto
Siku
ya kuzaliwa mtoto ilikuwa na mambo yake pia. Katika siku yenyewe ya
kuzaliwa mtoto, wakunga na tabibu walihitajika kumsaidia mwanamke
anayezaa katika utungu wake. Wahudumu hao walisamehewa mambo mengi hata
shughuli za Sabato. Yaani waliruhusiwa hata kuivunja Sabato.
2.6.3 Malezi ya Watoto
Kimsingi,
malezi ya mtoto wa Kiyahudi yalikuwa ya kidini. Kupanga uzazi
kuliendana na kipindi cha kunyonyesha. Wayahudi walihimizana
kuwanyonyesha watoto wao kwa miaka miwili au mitatu na walipaswa
kulelewa kidini kabisa.
Watoto
walipoanza kusema tu, walifundishwa kutamka mambo matakatifu na majina
mbadala ya Mungu, ndiyo Adonai, Maqom, Shem na Shamaim. Mintarafu sala,
“Shema” (Kum 6:4-9) ilikuwa ndiyo sala ya msingi. Watoto walipofikisha
miaka mitano walifundishwa kusoma Maandiko Matakatifu.
Watoto
wa kiume, tofauti na watoto wa kike, walipaswa kuhudhuria masomo ya
chekechea kwenye sinagogi ya karibu. Watoto wa kiume walipofikisha umri
wa miaka 12 walipaswa kushika sheria ya Musa. Walipofikisha umri huo,
walifanyiwa ibada maalumu (Bar Mitzvah) na tangu wakati huo
waliruhusiwa rasmi kusoma masomo ya kiliturujia kwenye sinagogi. Shuleni
kwao wanafunzi wote walitakiwa kujifunza masimulizi ya tukio la Kutoka
Misri.
Injili
ya Luka 2:41-45 inasimulia jinsi Maria na Yosefu walivyomlea Yesu
Kristo kidini. Walimlea kwa kadiri ya sheria ya Kiyahudi. Utamaduni wa
kitalmudi ulielekeza kwamba watoto hata wadogo sana walitakiwa kufika
hekaluni wakati wa sikukuu. Ndiyo kisa Yesu hakuachwa pembeni. Kwa
kawaida, wavulana walifikia balehe walipofikisha umri wa miaka 12 na ni
kuanzia wakati huo walipoanza kuwa huru kwa kiasi fulani. Jambo hili
ndilo linaloeleza, siku ile ya kupotea Yesu, kwa nini wazazi wake
mwanzoni hawakuwa na wasiwasi sana na mahali alipokuwapo kwa vile
“walidhani kuwa yumo katika msafara”. Wazazi hao walianza tu kuhangaika
mwishoni mwa safari ya siku moja.
2.6.4 Malezi Endelevu ya Watoto
Wazazi
waliwaanzishia watoto wao, hasa wa kiume, malezi ya imani na maadili au
dini kwa ujumla. Baada ya kufundishwa dini nyumbani na kuzoeshwa sala
na kuingizwa katika desturi ya kushika sheria ya Musa, watoto wa kiume
walipenda wenyewe kujifunza dini kwa kina kutoka kwa marabbi maarufu.
Ndipo watoto walipojichagulia wenyewe walimu na kujipatia elimu kutoka
kwao. Kujipatia elimu huku kuliitwa “kukaa chini ya miguu ya mwalimu” au
“kumfuata mwalimu.”
Shuleni,
ndiyo katika kumfuata mwalimu, Myahudi alijifunza sheria ya Musa,
historia ya kutoka Misri, namna ya kufafanua Torati, mambo ya imani kwa
ujumla na maadili. Kwa kufundishwa maadili, Wayahudi walitumia vitabu
vya hekima, hususan, kitabu cha Yoshua ben Sira, kama vitabu vya kiada.
Ndani
ya vitabu vya hekima Wayahudi walifundishwa mambo mbalimbali,
mathalani, mambo ya kuwaheshimu watu, kulea watoto, kazi, urafiki, afya,
furaha, nidhamu katika kunywa divai, ukweli wa mateso, ukweli wa kifo,
ujasiri na sifa za watu wa zamani, utawala, umuhimu wa hekima na
kadhalika. Mambo hayo yalifundishwa kwa mitindo ya kukaa pamoja kwa
amani, kuulizana maswali, kujadiliana na kupeana mifano.
Mtu
alikaa chini ya miguu ya mwalimu au alimfuata mwalimu kwa takribani
miaka 38 ndipo alipofuzu na mtu akawa Farisayo au Mwandishi wa sheria.
Aliyefuzu kama Farisayo aliweza kuwa mwalimu na yeye kufuatwa na
wanafunzi wa kwake. Aliyefuzu kama Mwandishi wa sheria aliweza kuwa
mnakili vitabu vitakatifu na kufanya kazi za uwakili au uhakimu.
Hata
hivyo, matokeo ya jumla ya kujiendeleza katika dini yalikuwa kila baba
kuweza kumudu vyema shughuli ya kuisimamia familia yake katika kuikuza,
kuilea na kuidumisha katika mambo ya dini kama tulivyoona wajibu za
baba.
2.6.5 Ukomo wa Watoto Kuwatunza Wazazi Wao
Watoto
walipaswa kuwatunza wazazi wao maisha yao yote, yaani mpaka kufa kwao
(rej. Mit 23:22 na YbS. 3:1-16). Kutokuwa na mwisho kwa wajibu huo wa
kuwatunza wazazi ndiko kulikowafanya watoto jeuri au wakorofi kutumia
vibaya kanuni ya “korbani”, yaani kuweka wakfu mali zao ili kukwepa
kuzitumia katika kuwatunza wazazi wao (rej, Mk 7:9-13). Kanuni hiyo
ilisema mtu akiweka mali yake wakfu, yaani kumwekea Mungu, alikuwa
haruhusiwi kuitumia kuwasaidia wala kuwatunzia wazazi wake. Kwa namna
hii kanuni hii ilitumika vibaya na Yesu alifuta tabia hii (rej. Mk
7:8-13).
Kutokana
na ukweli wa wajibu wa watoto kuwatunza wazazi wao mpaka kufa kwao,
tunapata ushahidi kwamba Yesu alikuwa mtoto wa pekee kwa Bikira Maria na
Yosefu, maana kama angelikuwa na kaka na dada zake wa damu, Yesu
asingelimkabidhi mama yake kwa mwanafunzi aliyempenda. Kama
wangelikuwapo ndugu zake wa damu, Yesu angelipata urahisi mkubwa wa
kuwakumbusha wajibu wao wa kumtunza mama yao mpaka kufa kwake. Tena
mahangaiko hayo hayo ya Yesu, ya kumkabidhi mama yake kwa mwanafunzi
aliyempenda, yanatudokezea kwamba wakati Yesu anakufa, Yosefu alikuwa
ameshakufa, vinginevyo asingelithubutu kumtenganisha mama yake na baba
yake huyo (rej. Yn 19:25-28).
2.6.6 Uonevu kwa Akinamama
Maisha
ya ndoa ya Kiyahudi yalihusisha mambo mawili magumu, talaka na kurithi
wajane. Kati ya Wayahudi kulikuwa na uonevu mkubwa uliojengwa juu ya
maisha ya ndoa. Wayahudi walipojaribu kufafanua Kumbukumbu la Torati
24:1-4 iliyotoa ruhusa mume kumwandikia talaka mkewe na kumfukuza toka
nyumbani mwake, yaani kumwacha, marabbi wawili wakubwa waliwagawanyisha
watu. Suala lenyewe lilikuwa juu ya maana ya “neno ovu” (erwat dabar)
ambalo lilimruhusu mume kumwacha mkewe kwa sababu yake. Rabbi Hillel
aliwafundisha Wayahudi kwamba waliruhusiwa kuwaacha wake zao kwa sababu
yoyote (erwat dabar) walioiona wenyewe kuwa nzito. Rabbi Shamai
hakuleta nafuu yoyote maana naye aliruhusu talaka ingawa yeye
alisisitiza kuwepo sababu nzito inayohusiana na kuonekana kwa uchi wa
mke, kama vile, ugoni au kuvaa ovyo mbele ya watu.
Kuhusu
hili,hata Yesu mwenyewe alipinga sana desturi ya talaka kama
tunavyosoma katika Maandiko Matakatifu; “ Wafarisayo kadhaa walimjia,
wakamwuliza kwa kumtega, “Je, ni halali mume kumpa talaka mkewe kwa kisa
chochote?” Yesu akawajibu, “Je, hamkusoma katika Maandiko Matakatifu
kwamba Mungu aliyemuumba mtu tangu mwanzo alimfanya mwanamume na
mwanamke, na akasema: kwa sababu hiyo mwanamume atamwacha baba na mama
yake, ataungana na mke wake nao wawili watakuwa mwili mmoja?” Kwa hiyo
wao si wawili tena bali mwili mmoja. Basi alichounganisha Mungu,
binadamu asitenganishe!” (Mt. 19:3-6).
Shauri
la kurithi wajane lilikuwa la ajabu sana. Wayahudi walikuwa
wanahimizana kurithi wajane kwa sababu walau tatu. Mosi, walitaka
kuhakikisha mali ya ndoa iliyokoma kwa kifo cha mume haiendi mbali.
Pili, walikusudia kumsitiri mjane asifikwe na taabu sana.
Tatu
kwa kuwa waliamini kwamba Mungu atakuwa anawataka watu walioona
ushahidi wa kumwonesha mtoto waliomzaa walitaka kutatua tatizo la
kukosekana ushahidi wa aina hiyo kwa watu waliopata bahati mbaya ya
kutokuwa na mtoto walipoishi pamoja. Ilikuwa kwamba kama kaka alimwacha
mjane pasipo mtoto, ndugu yake au jamaa yake alipaswa kumchukua mjane na
kumzalia mtoto, mtoto alihesabika kuwa mali ya marehemu (rej. Kum
25:5-10). Jambo hili liliwakandamiza akina mama kwa sababu waliweza
kufedheheshwa kwa kukataliwa na shemeji au ndugu za marehemu na pengine
alitakiwa kumgonja shemeji mdogo akue hadi aweze kuamua kumchukua au
kutomchukua.
Kuhusu kurithi wajane, Yesu katika Luka 20:27-38 alijibu swala la jane kuwa ni mke wa nani baada ya ufufuko.
2.6.7 Majumuisho ya Maelezo ya Agano la Kale
- Kuthamini familia: Maisha ya familia yalithaminiwa sana na Wayahudi hivyo kuoa na kuolewa zilikuwa hali zilizotegemewa kutokea katika maisha yao.
- Kutayarisha uchumba mwema: Waliotarajia kuoana walijipatia kipindi cha walau mwaka mmoja kujiandaa kwa maisha ya familia.
- Kufunga ndoa vizuri: Maisha ya familia yalianzishwa rasmi siku ya harusi, bibi harusi alipoingizwa nyumbani mwa bwana harusi.
- Kukataa mahusiano ya kujamiiana kati ya ndugu: Mipaka ya kujamiiana iliainishwa katika Torati ya Musa (rej. Law 18).
- Kukataa mahusiano ya kujamiiana yasiyo ya kawaida: Kujamiiana kinyume na maumbile au na wanyama kulikatazwa na Torati (rej. Law 18).
- Kukataa ndoa za jinsia moja: Watu wa jinsia moja walikatazwa kujamiiana sembuse kuoana.
- Kudumu katika maagano ya ndoa: Kwa sababu ya ugumu wa mioyo yao, Musa aliwaruhusu Wayahudi kuachana, lakini ilikuwa kinyume na matakwa ya Mungu (Kum 24:1-4, Mt 19:1-12).
- Kutunza usafi na utakatifu wa ndoa: Ugoni ulipata adhabu kali. Aliyefumaniwa alipewa adhabu ya kupiga mawe hadi kufa.
- Kutunza mimba vyema: Mimba zilitunzwa kwa miiko kadhaa iliyopaswa kushikwa na mama mjamzito.
- Kuangaliwa watoto na kupewa majina mazuri: Watoto waliangaliwa sana, wakanyonyeshwa kwa kipindi cha kufaa na walipewa majina yenye maana fulani kusudi wapate kuhamasika na sifa zinazoendana nayo.
- Kupanga uzazi: Miaka miwili au mitatu ya kunyonyesha watoto ndiyo iliyowatumika kupanga uzazi. Idadi ya watoto haikuwa na ukomo.
- Kulea watoto vyema: Watoto walilelewa na wazazi wote wawili, lakini baba aliwaangalia watoto wa kiume kwa namna ya pekee na mama watoto wa kike. Mintarafu kusoma, watoto wa kiume walijichagulia wenyewe walimu wa kuwafundisha Torati kwa kina.
- Wanafamilia kutunzana na kushika majukumu husika: Wanafamilia waligawana majukumu. Baba alikuwa na majukumu yake na mama sawia. Hata watoto walikuwa na yao.
- Kusaidiana kwa udumifu: Wazazi waliwalea watoto mpaka walipoanza maisha ya familia wenyewe. Kutoka hapo kazi iliwageukia watoto kuwatunza wazazi wao mpaka walipoaga dunia. Watoto kukwepa majukumu ya kuwatunza wazazi wao kwa kuweka mali zao wakfu (“korbani”) ilikuwa ni uhuni wa kusikitikiwa.
- Kutoachana ovyo: Ijapokuwa talaka iliruhusiwa, ugumu wa kulipa mahari ulipunguza talaka za ovyo ovyo. Mara nyingi ni kifo kilichomaliza maisha ya ndoa.
2.6.8 Usafi wa Ndoa na Maisha ya Familia
Ya
kwamba ndoa inatakiwa kuwa na usafi wa pekee inadokezwa katika maneno
ya Kristo pale alipokuwa anajibu swali aliloulizwa na Mafarisayo kama ni
kweli kwamba waume wanaweza kuwapa talaka wake zao na kuwaacha kwa
sababu yeyote. Yesu alifuta misimamo ya akina Hillel na Shammai
akisisitiza kwamba agano la ndoa halifunguliki (Mt 19:3-6).
Kwa
kusema hivyo alimaanisha vile vile kwamba ndoa ni agano la watu wawili
tu, mume mmoja na mke mmoja. Kwa kusema hivyo alionesha uharamu wa
mitara. Hapo hapo kwa kusema hivyo alidokeza uharamu wa mahusiano yoyote
yasiyozingatia jinsia hizo tofauti za mume na mke. Na hiyo maana yake
lilikuwa dokezo la uharamu wa mahusiano yote yaliyo kinyume na mume na
mke, yaani mahusiano kama ya mwanaume na mwanaume, mwanamke na mwanamke
au mwanadamu na hayawani. Aidha, maneno yake hayo yalifunga mwanya wa
mtu kujibadili jinsia au mtu kujitengeneza ili awe na jinsia zote mbili.
Haya yote yanasomeka katikati ya mistari ya Mt 19:1-12.Soma aya hizi
huku ukitafakari vyema nawe utaona jinsi kina chake kilivyo kirefu.
No comments:
Post a Comment